Şili Halkı, Sandıkta Oyunu Neoliberalizme Son Vermekten Yana Kullandı – Çeviri: Kemal Büyükyüksel
Geçen hafta Şili halkı kapsamlı yapısal reformlar ve neoliberalizmin sona ermesi için oy kullandı. Bu, Augusto Pinochet’nin diktatörlüğünün sona ermesinden bu yana Sol’un en büyük zaferlerinden biri.
Pablo Abofum’un Jacobin‘de yayınlanan makalesinin çevirisidir. İzinle İVME Hareketi tarafından yayınlanmıştır.
Sadece iki yıl önce birisi Şili’deki Sol’un bugün ülkenin Pinochet diktatörlüğünden demokratik geçişinden bu yana en büyük siyasi zaferini kutlayacağını söyleseydi, çoğu kimse buna inanmazdı. Ve en nihayetinde, buradayız. Yerel ve bölgesel yönetimler ve Anayasa Konvansiyonu üyeleri için 15 ve 16 Mayıs’taki seçimler Şili’deki ulusal siyasi ortamı tamamen değiştirdi. Başkan Sebastián Piñera’nın etrafında toplanan Sağ, büyük bir darbe aldı ve iktidardaki merkezci koalisyon Concertación, olağanüstü bir şekilde çöktü. Sol ve toplumsal hareketler, bir dizi hayati siyasi görevi ve belki de en önemlisi, Şili’nin yeni anayasasını hazırlamaktan sorumlu mecliste çoğunluk temsilini kazanarak yarışmayı sildi süpürdü.
Belediye başkanlıkları, belediye meclisleri, bölge valilikleri ve Konvansiyonun oluşumunu belirleyen iki günlük mega seçim bir kilometre taşı ve etkisi önümüzdeki on yıllar boyunca yankılanacak. Sol, önemli bir temsil kazanarak, 18 Ekim 2019’da patlak veren halk ayaklanmasındaki radikal değişim vaadini yerine getirdi. Eşit derecede önemli olarak, herkese Şili’nin (merkez-sol, Sağ ve ordu arasındaki diktatörlük rejiminin sonunda uzlaşılan) hala hüküm sürmekte olan geçiş rejiminin yaşam destek ünitesinde olduğunun sinyali gönderildi.
Sol partiler Frente Amplio ve Şili Komünist Partisi, yerel ve bölgesel yönetimlerde büyük kazanımlar elde ettiler ve Anayasa Konvansiyonunda sayısız sandalye kazandılar. Partisiz sol – özellikle feminist ve çevreci hareketlerin yanı sıra yerli halklardan temsilciler de – önemli siyasi makamlar kazandı ve Konvansiyona bir dizi temsilci gönderecek. Neredeyse bir gecede, sol kanat dalgası, on yıllardır neredeyse tamamen dışlandığı bir alan olan kurumsal siyasette büyük bir temele ulaştı.
Bu arada, hala sersemlemiş olan geleneksel Şili siyasi eliti, seçim yenilgisine ilişkin kendi anlatısını ortaya koydu: bu, siyasi sınıfa halktan koptuğunu ifade eden “mesaj” idi.
Ancak geçen haftaki seçimler sadece bir protesto oyu üretmedi. Aksine, Şili halkı, garantili sosyal haklar ve neoliberalizme açıkça son verecek bir program için oy kullanmak üzere sandık başına gitti.
Yeni Bir Anayasaya Doğru
Şili’nin yeni anayasaya giden yolu basit değil. 15 Kasım 2019’da, Ekim ayındaki halk ayaklanmasını yatıştırmak amacıyla, Komünist Parti hariç tüm Şili’li siyasal partiler, Sosyal Barış ve Yeni Anayasa Anlaşması’nı imzaladı. Protestoları yatıştırmayı amaçlayan anlaşma, güç durumdaki Piñera yönetimi için geçici bir can simidi sağladı, ancak aynı zamanda Pinochet döneminden miras kalan Şili anayasasını yeniden tasarlama sürecini de başlattı.
2020’deki ulusal referandumda ezici bir çoğunlukta yüzde 78 tarafından onaylanan Anayasa Konvansiyonu, yeni anayasanın hazırlanmasından sorumlu seçilmiş bir meclis. Şili’nin yeni Magna Carta’sını yazmaktan sorumlu olacak 77 kadın ve 78 erkek 155 üyeden oluşacak. Organ, sosyal haklar, devletin rolü ve ülkenin özel mülkiyet rejimi gibi temel konularda karar verecek.
Yasama organı tarafından oylanan anayasa reformu, Sözleşmede önerilen herhangi bir yasanın üçte iki çoğunluk desteğini alması gerektiğini belirtiyor. Üçte bir azınlığın herhangi bir öneriyi engelleyebilmesi, Sağ için bir teselli oldu, zira veto yetkisi en azından daha radikal önerilere karşı bir savunma kalkanı görevi görecek. Ancak Sağ, gerekli yüzde 33 temsil oranını kazanamadığı için artık önerileri engelleme yetkisine bile sahip değil.
Konvansiyonun ilk oturumuna doğru giden haftalar içerisinde ittifak oluşumlarıyla dolu geçmesini bekleyebiliriz. Merkez sol ve solun birlikte sağcı hükümete karşı ezici bir çoğunluk muhalefeti oluşturması bekleniyor, ancak oylama bloklarının nasıl oluşacağı hala tam belirlenmiş değil. Olası bir senaryo, ittifakların üç gruba ayrılması: Sağ ve merkez sağ (Piñera’nın Şili Vamos’u ve Concertación’un sağ kanadı dahil), merkez sol (Sosyalist Parti ve diğer reformist partileri içerir) ve Sol (Komünist Parti, Frente Amplio ve bağımsız sol ve Yerli temsilcilerden oluşur). Bu senaryoda, Sol blok, salt çoğunluğa (% 50,3) sahip olacak ve üçte iki barajının üstesinden gelmek için ılımlı Sol ile diyaloğa girmek zorunda kalacak.
Sol söz konusu olduğunda, oy blokları monolitik bir çoğunluk oluşturmayabilir – bazı sosyal hareketler ve Yerli gruplar hala siyasi sürece karşı dikkatli. Ancak geniş bir anti-neoliberal sol, Konvansiyon üzerinde güç sahibi olacak ve yeni başlayan bir siyasi dönemde tartışma koşullarını belirlemek için tarihi bir fırsata sahip.
En çarpıcı gelişmelerden biri ise bağımsız solun ve toplumsal hareketlerin Konvansiyon’da pek çok sandalye alması. Feminist adayları “birimiz girerse hepimiz gireriz” sloganı altında birleştiren Çokuluslu Feminist Kurucu Platform, beş sandalye alarak sloganını hayata geçirdi. Ekim ayaklanmasının isyancı ruhunu kanalize eden Halk Listesi, eski Concertación’un birçok partisini geride bırakarak yirmi altı sandalye kazandı. Yerli halklar için ayrılan on yedi koltuktan yedisi Mapuche liderlerine gitti.
Eksiklikler ve Engeller
Coşkulu ortama rağmen Şili’de yapılan son seçimler bir dizi soruyu da gündeme getiriyor. Belki de en acil mesele, seçmen katılımının neden bu kadar düşük olduğunu (yaklaşık yüzde 43,4) ve 25 Ekim 2020 Anayasa Referandumuna kitlesel katılımla keskin bir tezat oluşturduğunu anlamak.
Buna ek olarak, ülkedeki ana seçim bölgelerinden birinde, parti listelerine bireysel oylar üzerinde ayrıcalık tanıyan D’Hondt seçim yöntemi nedeniyle dört feminist aday Konvansiyonun dışında bırakıldı. Ayrıca, zorunlu cinsiyet eşitliği yasaları çelişkili bir şekilde bazı kadın adayların erkek meslektaşları lehine dışlanmasına neden oldu. Coordinadora Feminista 8M bir temsilcisi olarak Konvansiyona seçilen Alondra Carrillo, eşitlik yasalarının “kadın çoğunluğu olunca bile kadınların temsiline bir tavan koyulmasıyla erkeklerin bir defa daha avantajlı konumunu ortaya koyduğunu” Jacobin’e belirtti.
Konvansiyonda sandalye kazanması beklenen diğer sosyal güçler dışarıda bırakıldı. Birleşik İşçi Merkezi sandalye kazanmakta başarısız oldu ve Coordinadora Nacional NO + AFP (yıllardır yeni bir sosyal güvenlik sistemi için mücadele ediyor), birçok adaya rağmen yalnızca bir sözcü seçtirebildi.
Seçim tüm toplumsal hareketler için eşit derecede büyük bir zafer de değildi. Yeni hareketler – feminist ve LGBT gruplar, çokuluslu sektörler, ekolojistler ve öğrenciler – oldukça iyi performans gösterdi, ancak örgütlü emek hareketi düşük performans gösterdi.
İlk oturumuna sadece haftalar kala, Konvansiyon’un ilk büyük savaşı usul kuralları etrafında dönecek. Burada esas gerilim, 15 Kasım anlaşmasının şartlarına tam olarak saygı gösterilmesi çağrısında bulunan muhafazakar kesimler ile antidemokratik oldukları gerekçesiyle bu maddelere meydan okuyacak olan Solcular arasında. Özellikle Sol, üçte iki çoğunluk hükmü ve süreç üzerinde halkın etkisinin olmaması gibi resmi sınırlamalara meydan okumak ve uluslararası ticaret anlaşmaları gibi daha önemli sosyoekonomik konuları tartışmaya dahil etmek isteyecektir.
Çoğunlukçu anti-neoliberal sektör, Konvansiyon’un şartlarını belirleme potansiyeline sahip, ancak bunu yapmak için, Sağın ve Concertation’un birleşik güçlerinin kaçınılmaz tepkisi karşısında geri adım atmamaları gerekiyor.
Geleceği Yazmak İçin Tarihi Bir Fırsat
Önümüzdeki haftalarda takip edilmesi gereken bir diğer önemli mesele, en büyük iki sol parti arasında kurulan ittifak: Komünist Parti ve Frente Amplio. Her iki parti de son seçimlerde belediye başkanlıkları ve valilikleri alarak tarihi zaferler elde etti ve birlikte Konvansiyon’daki en büyük sol bloğu oluşturdular.
Frente Amplio, 2017’deki kuruluşundan bu yana, Şili’de ilerici, gençlerin önderliğindeki siyasetin canlanmasını teşvik etti. Bununla birlikte, bazılarının daha radikal bir yaklaşıma ihtiyaç duyulduğunu düşündüğü bir zamanda, yönetilebilirlik ve müzakerelere öncelik vererek, geçiş dönemi siyasetinin hüküm süren modeline gittikçe daha fazla razı oldu. (Örneğin Frente Amplio, Piñera’nın Sosyal Barış Anlaşmasını imzaladı.)
Daha tecrübeli Komünist Parti, gerektiğinde güçlü bir anti-neoliberal duruşa daha da yaklaşırken, merkez sol ile kilit alanlarda işbirliği yapma konusunda usta olduğunu gösterdi. Sözleşmede geniş bir anti-neoliberal çoğunluğun oluşumunun anahtarı olan iki taraf, mezhepçi eğilimlerin üstesinden gelmek ve Şili solunun parti saflarından çok daha geniş olduğunu kabul etmek zorunda.
Şili solunun karşı karşıya olduğu zorluklar çok, ama fırsatları da var. Sol, ortak bir feminist ve anti-kapitalist program etrafında bir araya gelmeye hiç bu kadar yakın olmamıştı. Bu da daha büyük sosyal haklar veya yaşam koşullarında acil iyileştirmeler gibi tipik taleplerden çok daha ötesi. Sol, Anayasa Konvansiyonu’nu başarılı bir şekilde Ekim 2019 isyanları için bir araç haline getirdi; şimdi iktidar salonlarında manevra yapmak ile işçi sınıfının çıkarlarına hizmet edecek bir gelecek toplumu hakkında net bir vizyon sürdürmek arasında bir denge kurmak zorunda.
Kısacası, Şili solu isyanın gücünü gösterdi ve şimdi en büyük sınavıyla yüzleşmek zorunda: iktidarın dizginlerini alıp Pinochet’den miras kalan ekonomik sistemin çekişmesini tamamen farklı bir toplum için çoğunlukçu bir harekete dönüştürüp çeviremeyeceği. Bağımsız solun ve toplumsal hareketlerin – özellikle çokuluslu feminizmin – aktif katılımını sürdürmek, organize ilerici partilerin başarısı için temel olacaktır. Şili’nin (ve Latin Amerika’nın) Feminist Genel Grevi, son on yıllardaki en önemli siyasi olaylardan biri oldu; diğer ilerici güçler tarafından bir kenara itilmesi, ilerici bloğun en açık biçimde anti-kapitalist akımının öncüsünü köreltmek demek olur.
Son olarak, Sol’un tarihsel fırsatı değerlendirebilmesi için, Anayasa Konvansiyonu içinde mücadele etmekten daha fazlasını yapması gerekecek. Solun çeşitli kesimleri ve toplumsal hareketler, Sözleşme’yi “kuşatmak” ve sürecin halkın iradesini atlamamasını sağlamak için sokakta halk hareketleri çağrısında bulundu. Önümüzdeki günlerde ve haftalarda, Şili sokakları, anayasal süreci harekete geçiren aynı halk iradesinin harekete geçirmek zorunda.
Sözleşme, taban sektörlerinden teklifler ve müzakereler için alan bırakarak halkın katılımına açılmalı. Bugün hala Konvansiyon’un kapsamını aşan, özellikle Mapuche topraklarında devlet destekli terörizme son verilmesi ve Şili’nin neoliberal otoriterliğe meydan okumakta bu denli önemli bir rol oynayan işçi sınıfı kurumlarının güçlendirilmesi gibi siyasi talepler için de mücadele etme zamanı.
Şili, neoliberal ve antidemokratik 1980 Anayasasını sona erdirmek için kararlı bir adım attı. Sonraki adımlar, halkın ve işçi sınıfının önderliğinde toplumun kapsamlı bir yapısal dönüşümüne amaçlamalı. Önümüzdeki iki yıl içinde Anayasa Konvansiyonu ilerledikçe olacaklar, yıllar ve on yıllar boyunca geleceğin siyasi sınırlarını belirleyecek.
